İran Para Birimi

İran para birimi, ülkenin ekonomik yapısı ve uluslararası ilişkileri çerçevesinde dikkat çeken önemli bir konudur. İran’da resmi para birimi olarak “Riyal” kullanılmakla birlikte, halk arasında sıklıkla “Tümen” ifadesi tercih edilir. Bu yazıda İran para biriminin tarihi gelişimi, kullanım şekli, döviz dönüşüm oranları ve yatırımcılar açısından dikkat edilmesi gereken noktalar detaylı şekilde ele alınacaktır.

İçindekiler

İran Para Birimi Nedir?

İran para birimi, resmi olarak İran Riyali (IRR) olarak adlandırılır. Ancak günlük yaşamda halk, 1 Tümen = 10 Riyal şeklinde pratik bir dönüşümle fiyat belirtir. Bu nedenle ülkede fiyatlar ve etiketler genellikle Tümen cinsinden söylenir ama ödemeler Riyal olarak yapılır. Yani bir ürünün fiyatı 20.000 Tümen olarak söylense de, bu değer aslında 200.000 Riyal anlamına gelir. Bu durum İran’a seyahat eden yabancılar için kafa karıştırıcı olabilir.

İran Riyali Nereden Geliyor?

İran Riyali’nin kökeni 18. yüzyıla kadar uzanır ve o dönemden beri çeşitli para reformlarıyla günümüze ulaşmıştır. Özellikle İslam Devrimi sonrasında İran Riyali, ABD doları karşısında büyük değer kayıpları yaşamıştır. Merkez Bankası zaman zaman resmi kur ile serbest piyasa kuru arasında büyük farklar oluşması nedeniyle müdahalelerde bulunmuştur. Bu durum hem enflasyon oranlarını hem de halkın alım gücünü ciddi biçimde etkilemiştir.

İran’da Tümen Neden Kullanılıyor?

Tümen, tarihi olarak İran’da kullanılan eski bir para birimidir ve 10 Riyal’e eşdeğer olacak şekilde kullanılmaktadır. Halk arasında daha kolay anlaşılır olması nedeniyle günlük hayatta Tümen terimi kullanılırken resmi belgelerde ve bankacılık işlemlerinde Riyal kullanılmaktadır. Bu ikili sistem yabancı turistler için karışıklık yaratabilmektedir ancak yerel halk bu dönüşüme oldukça alışkındır.

İran Riyali Değeri Ne Kadar?

İran Riyali, uluslararası döviz piyasalarında oldukça düşük bir değere sahiptir. Örneğin 1 Amerikan Doları, serbest piyasada ortalama olarak 600.000–650.000 IRR arasında işlem görebilmektedir. Ancak Merkez Bankası tarafından belirlenen resmi kur genellikle bu değerin oldukça altındadır. Bu çift kur sistemi, İran ekonomisinde önemli sorunlara yol açmakta ve dış ticarette belirsizlik yaratmaktadır.

Güncel Dönüştürme Değeri (USD-IRR)

Döviz Cinsi	1 Birim Karşılığı	Serbest Piyasa Değeri	Resmi Kur
1 USD	610.000 IRR	635.000 IRR	420.000 IRR
1 EUR	665.000 IRR	685.000 IRR	470.000 IRR
1 TRY	17.000 IRR	18.000 IRR	12.000 IRR

Bu tablodaki veriler yaklaşık değerlerdir ve günlük olarak değişmektedir. Serbest piyasa ile resmi kur arasındaki fark, ekonomideki belirsizliklerin ve enflasyonun etkisini açıkça göstermektedir.

İran’da Para Birimi Neden Değiştirilmiyor?

İran’da para biriminin değiştirilmesi zaman zaman gündeme gelse de bu tür reformlar hem siyasi hem de ekonomik nedenlerle sürekli ertelenmektedir. Hükümet, 2019 yılında Riyal’in yerine Tümen’in resmi para birimi olarak kullanılacağını açıklamıştı, ancak bu değişim tam anlamıyla hayata geçirilemedi. Bu kararın ertelenmesindeki başlıca nedenler; ekonomik istikrarsızlık, yüksek maliyet ve halkın alışkanlıklarıdır. Para reformu yapılması durumunda tüm fiyat etiketlerinin, banknotların ve dijital sistemlerin değiştirilmesi gerekecektir.

İran’da Yabancı Para Kullanımı

İran’da resmi olarak dövizle alışveriş yapmak yasaktır ancak gayriresmi olarak pek çok dükkân ve otelde dolar, euro ya da Türk Lirası geçmektedir. Özellikle büyük şehirlerde dövizle işlem yapan yerler yaygındır. Ancak İran hükümeti bu tür işlemleri yasadışı saymakta ve yaptırımlar uygulamaktadır. Turistlerin döviz bozdurma işlemlerini resmi döviz bürolarında yapmaları önerilir.

İran Ekonomisinde Riyalin Rolü

İran Riyali, ülkedeki enflasyonun ve ekonomik çalkantıların merkezinde yer almaktadır. Ambargolar ve iç politikalar nedeniyle yaşanan ekonomik krizler, Riyal’in değerini istikrarsızlaştırmaktadır. Ayrıca uluslararası ticaretteki sınırlamalar ve SWIFT sisteminden çıkarılmış olmak gibi faktörler, para biriminin konvertibilitesini ciddi şekilde düşürmüştür. Bu nedenle yatırımcıların İran para birimiyle işlem yaparken çok dikkatli olmaları gerekir.

Dijital Para Birimi Girişimi

İran Merkez Bankası, son yıllarda dijital para birimi geliştirmek adına bazı pilot projeler başlatmıştır. Bu adım, hem para arzının kontrolünü sağlamak hem de ekonomideki kayıt dışılığı azaltmak amacı taşımaktadır. Ayrıca ABD yaptırımları nedeniyle uluslararası ödeme sistemlerine erişimi kısıtlanan İran, dijital para birimi sayesinde alternatif bir ödeme modeli oluşturmayı hedeflemektedir.